Του Γελωτοποιού
Μικρή σημασία έχει το διανοητικό και μορφωτικό επίπεδο του κάθε ατόμου χωριστά απ’ τη στιγμή που γίνεται μέρος του όχλου.
Ταυτόχρονα δημιούργησε έναν ορατό, κοντινό και «εύκολο» εχθρό, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για όλες τις κακοτυχίες του Γερμανικού λαού.
«Φαίνεται ότι οι άνθρωποι αγανακτούν περισσότερο όταν αδικούνται ΠΑΡΑ ΟΤΑΝ ΥΠΟΚΥΠΤΟΥΝ ΣΤΗ ΒΙΑ, γιατί την αδικία τη θεωρούν καταπάτηση δικαιώματος από έναν ισότιμο, ενώ τη βία τη δέχονται σαν υποταγή σε έναν ανώτερο τους.»
«Αν θέλεις να κερδίσεις τη συμπάθεια των μαζών πρέπει να τους λες τα πιο ηλίθια και τα πιο χυδαία πράγματα»
Αδόλφος Χίτλερ
Τι είναι ο όχλος; Η πολυάριθμη συνάθροιση ανθρώπων δεν επαρκεί για το σχηματισμού ενός όχλου.
Ο όχλος δημιουργείται όταν η συνείδηση και η προσωπικότητα των ατόμων που αποτελούν το πλήθος εξαφανίζονται. Ο όχλος έχει –κατά κάποιο τρόπο- μια κοινή συνείδηση.
Τα αριθμητικά δεδομένα δεν παίζουν σχεδόν κανένα ρόλο, γιατί μπορεί χιλιάδες άτομα συγκεντρωμένα να μην αποτελούν όχλο (όπως στην περίπτωση των ανθρώπων στις πλατείες πέρυσι), ενώ είναι δυνατόν «μισή δωδεκάδα ανθρώπων να αποτελέσουν ψυχολογικό όχλο».
Φανταστείτε έξι νεοναζί που επιτίθενται αλαλάζοντας σε κάποιον μελαψό ομοφυλόφιλο. Αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα «μισής ντουζίνας όχλου».
Ο Ορτέγκα υ Γκάσετ το προχωράει λίγο περισσότερο και καθορίζει τη «μαζικότητα» του ανθρώπου ακόμα και εκτός όχλου, όταν αυτός «είναι ευτυχής να νιώθει τον εαυτό του όμοιο με όλους τους άλλους».
Μια κοινότητα ανθρώπων που δεν έχει μεταβληθεί σε όχλο λειτουργεί σωστά, γιατί τα άτομα που την αποτελούν δεν έχουν χάσει την ατομικότητα τους, την υπευθυνότητα, την ωριμότητα και το άτομο διατηρεί στο ακέραιο την αυθυπαρξία του, την αυτοσυνειδησία, άρα και την ανεξαρτησία.
Στη μάζα το άτομο όλα αυτά τα έχει χάσει, κυριαρχεί η ομοιομορφία, δεν υπάρχει ατομικότητα, υπευθυνότητα και ανεξαρτησία.
Ενώ, όμως, ένας όχλος αποτελείται από πολλούς ανθρώπους το διανοητικό του επίπεδο είναι κατώτερο εκείνο του μεμονωμένου συνειδητού ατόμου.
Η σημαντικότερη αιτία της οχλοποίησης, σύμφωνα με τον Γκουστάβ Λεμπόν, είναι η υποβολή ή ο «κοινωνικός υπνωτισμός».
Επειδή ακριβώς το διανοητικό επίπεδο του όχλου είναι χαμηλό αποδέχεται εύκολα οποιαδήποτε ιδέα. Μάλιστα συμβαίνει όσο πιο παράλογη είναι αυτή, τόσο περισσότερο να τους επηρεάζει.
«Η απλή αλήθεια δε γίνεται πιστευτή από τις μάζες, ενώ την υπερβολή, επειδή εντυπωσιάζει περισσότερο, την πιστεύουν… Οι μεγάλες μάζες γνωρίζουν μόνο δύο διακρίσεις: Άσπρο και μαύρο, καλό και κακό.»
Μικρή σημασία έχει το διανοητικό και μορφωτικό επίπεδο του κάθε ατόμου χωριστά απ’ τη στιγμή που γίνεται μέρος του όχλου.
Ο όχλος απέναντι στους δημαγωγούς είναι υποτακτικός, γιατί νιώθει απέραντο σεβασμό.
Και το χειρότερο είναι ότι «όποιος ξέρει να τους προκαλεί αυταπάτες γίνεται εύκολα ο κύριος τους και όποιος προσπαθεί να τους λυτρώσει από τις αυταπάτες τους είναι πάντα το θύμα.»
Κάθε λογικό επιχείρημα πέφτει στο κενό. Ο όχλος θα ακολουθήσει το ρεύμα και το ρεύμα το δημιουργεί ο μυθοποιημένος ηγέτης.
Ο Χίτλερ ήξερε να διοικεί τις μάζες, όχι επειδή διακρινόταν για την οξυδέρκεια του, αλλά για την επικίνδυνη παρανοϊκότητα του. Δεν ήταν χαρισματικός, ήταν αδίστακτος.
Κολάκεψε τα ταπεινά ένστικτα του οχλοποιημένου γερμανικού λαού αποδίδοντας ‘του χαρακτηριστικά που όχι μόνο δεν ευσταθούσαν, αλλά ήταν εντελώς παράλογα.
Ο Θουκυδίδης γνώριζε αυτή την αδυναμία του όχλου και έγραφε:
«Δέχονται ο ένας από τον άλλο φήμες για τα προηγούμενα συμβάντα, ακόμα κι αν αυτά συνέβησαν στην πατρίδα τους, χωρίς κανέναν έλεγχο.»
Επειδή ο όχλος επηρεάζεται μόνο από τα υπερβολικά συναισθήματα, γι’ αυτό και ο δημαγωγός που επιθυμεί να τον συναρπάσει πρέπει να χρησιμοποιήσει, ως το σημείο κατάχρησης, βίαια επιχειρήματα.
Να υπερβάλλει, να διαβεβαιώνει, να ψεύδεται (και όσο μεγαλύτερο είναι το ψέμα τόσο ευκολότερα θα το δεχτεί ο όχλος), να επαναλαμβάνει και να μην επιχειρεί ποτέ να υποδείξει τίποτα με τη λογική.
Ο δημαγωγός καπηλεύεται ανθρώπινα σύνολα που έγιναν ψυχολογικές μάζες και όχι πολίτες που διατηρούν τις κριτικές τους ικανότητες.
Και ενώ οι δημαγωγοί είναι άνθρωποι που κατέχονται από τη μανία της εξουσίας, αδιαφορώντας για την τύχη των οπαδών τους, ο «οχλερός» άνθρωπος λυτρώνεται μέσα στον όχλο από το συναίσθημα της μηδαμινότητας του και της αδυναμίας του, που τα αντικαθιστά η αντίληψη μιας κτηνώδους, εφήμερης και όμως τεράστιας δύναμης.
Ο Λεμπόν διαχωρίζει τιςενεργητικές από τιςπαθητικές μάζες.
Στην πρώτη περίπτωση οι μάζες επιδεικνύουν αυταρχική συμπεριφορά προς τους άλλους, τους οποίους περιφρονούν και των οποίων καταπατούν τα δικαιώματα.
Στη δεύτερη περίπτωση οι μάζες δέχονται αυτή την αυταρχική συμπεριφορά που προέρχεται από τους άλλους.
Αλλά συνήθως η μάζα λειτουργεί –ταυτόχρονα- αυταρχικά προς τους αδύναμους (προς αυτούς που είναι ο «στόχος»), ενώ υπομένει και δέχεται την αυταρχικότητα αυτών που θεωρεί ανώτερους.
Και ανώτερους θεωρεί αυτούς που της συμπεριφέρονται βίαια.
Υφίστανται σαν ταπεινωμένοι όλες τις βιαιότητες, τις ταπεινώσεις, ακόμα και το θάνατο, και θεωρούν απαραίτητη αυτή την υποταγή.
Δεν αντιδρούν, δεν επαναστατούν, αλλά υποτάσσονται στο φαινομενικά ισχυρό.
Γιατί φαινομενικά;
Γιατί είναι δύσκολο να πιστέψεις ότι 100.000 άνθρωποι μπορούν να σταματηθούν από 2 ή 3 χιλιάδες αστυνομικούς.
Ο Θουκυδίδης γράφει:
Οι δυνάμεις καταστολής (παγκοσμίως) όταν θέλουν να διαλύσουν ένα μεγάλο πλήθος χρησιμοποιούν τη συναισθηματική αστάθεια που το χαρακτηρίζει.
Γι’ αυτό τα όπλα τους είναι εκφοβιστικά (κρότου-λάμψης, χημικά, κανόνια νερού και τα πιο «εξελιγμένα» των υπερήχων-μικροκυμάτων).
Στόχος τους είναι να προκαλέσουν τον πανικό.
«Ο πανικός είναι μια διάλυση της μάζας μέσα στη μάζα. Το μεμονωμένο άτομο αποσπάται και θέλει να ξεφύγει από τη μάζα που κινδυνεύει στο σύνολο της», γράφει ο Ελία Καννέτι.
Αυτή η τακτική (της πρόκλησης πανικού) δε θα είχε κανένα αποτέλεσμα απέναντι σε έναν τακτικό στρατό.
Γιατί εκεί υπάρχει συνοχή.
Πως μπορεί, ίσως να με ρωτήσετε, να υπάρξει συνοχή χωρίς μαζοποίηση;
Αυτό είναι θέμα αυταπάρνησης, αποφασιστικότητας και αλληλεγγύης.
Τα συναισθήματα που είχε εμπνεύσει και ο Γκάντι στον Ινδικό λαό.
Και εκείνοι, προσέξτε, είχαν να αντιμετωπίσουν το στρατό της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.
Θυμάστε ποιος ηττήθηκε;
Και όταν η πολεμική μηχανή της μεγαλύτερης υπερδύναμης, των ΗΠΑ, χτυπούσε τους ξυπόλητους Βιετκόνγκ, ο Γάλλος πρόεδρος (που είχε εμπειρία από Βιετναμέζους) είχε πει στον Αμερικάνο ομόλογο του:
«Όσους και να σκοτώσετε, αυτοί θα συνεχίσουν να πολεμάνε.»
Θυμάστε ποιος ηττήθηκε;
100.000 άνθρωποι που είναι αποφασισμένοι να φυλακιστούν, να χτυπηθούν, μέχρι και να σκοτωθούν, ενώ υπερασπίζονται κάθε ένα από τους υπόλοιπους 99.999, δεν μπορούν να εμποδιστούν από οδοφράγματα και χημικά.
Το τι θα προκύψει από αυτή την νίκη είναι δύσκολο να προβλέψουμε, αφού πολλές φορές οι επαναστάσεις καταλήγουν στην εγκαθίδρυση μιας καινούριας τυραννίας.
Αλλά τίποτα δεν αλλάζει, αν δεν ονειρευόμαστε κάτι καλύτερο από αυτό που υπάρχει.
(Το μεγαλύτερο μέρος αυτό του κειμένου είναι αποσπάσματα από το βιβλίο του Ορέστη Δ. Κουρέλη, «Ψυχολογία των Όχλων», εκδόσεις Παρατηρητής.)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου