Το τέλος του εμφυλίου πολέμου

γράφει ο πιτσιρίκος

Μετά από πέντε ημέρες διαδηλώσεων στην πλατεία Συντάγματος, πολλοί αναρωτιούνται τι ακριβώς συμβαίνει στο Σύνταγμα. Για τους περισσότερους, στο Σύνταγμα -και σε πολλές πλατείες σε όλη τη χώρα- βλέπουμε το τέλος της Μεταπολίτευσης. Ίσως. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, στο Σύνταγμα αυτές τις ημέρες συμβαίνει κάτι πολύ πιο σημαντικό: το τέλος του εμφυλίου πολέμου.

Στην Ελλάδα –στη Μεταπολίτευση, γιατί πριν δεν ήταν δυνατόν- ποτέ δεν έγινε ένας γενναίος και ειλικρινής δημόσιος διάλογος για τον εμφύλιο πόλεμο. Τα χρόνια πέρασαν και καμιά γενιά Ελλήνων δεν αποφάσισε να συζητήσει για τον εμφύλιο. Δεν αποφάσισε να συζητήσει και κάθε πλευρά να αναγνωρίσει τα λάθη της. Γιατί έγιναν λάθη και από τις δυο πλευρές, για να φτάσουμε στον σπαραγμό του εμφυλίου, όπου αδελφός σκότωνε τον αδελφό.

Δεν κρίνω τις γενιές που προηγήθηκαν – δεν έχω ούτε το δικαίωμα, ούτε την απαραίτητη γνώση για να το κάνω. Σκέφτομαι πως, ίσως, τα βαθιά τραύματα του εμφυλίου –που υπάρχουν ακόμα και σήμερα σε χιλιάδες ελληνικές οικογένειες- να μην επέτρεπαν έναν ειλικρινή διάλογο και την αναγνώριση των σφαλμάτων που οδήγησαν στον εμφύλιο πόλεμο.

Αυτές τις ημέρες στο Σύνταγμα, βλέπω δεξιούς, αριστερούς, κεντρώους, κομουνιστές, αναρχικούς, αναποφάσιστους, ανένταχτους, απολιτίκ – τους βλέπω όλους. Όλοι τους συμφώνησαν –και κάποιες φορές χωρίς να χρειαστεί καν να το συζητήσουν- πως στο Σύνταγμα δεν θα υπάρχουν κομματικές σημαίες. Επίσης, αποφάσισαν πως οι συνδικαλιστές-εργατοπατέρες δεν έχουν θέση στο Σύνταγμα.

Προσωπικά, δεν θυμάμαι ποτέ άλλοτε πολίτες από όλο το πολιτικό φάσμα να διαδηλώνουν μαζί στη χώρα μας. Δεν έχει σημασία αν είναι η χρεοκοπία της χώρας που τους οδήγησε μπροστά από τη Βουλή χωρίς κομματικές σημαίες. Το σημαντικό είναι πως –για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες- οι Έλληνες πολίτες διαδηλώνουν μαζί για ένα κοινό σκοπό και έχουν κοινές αγωνίες. Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. Είναι ένα μικρό θαύμα – ίσως και μεγάλο.

Τις πέντε ημέρες που προηγήθηκαν, κινήθηκα σε όλη την πλατεία Συντάγματος – και στο πάνω μέρος και στο κάτω. Σε κάποιες από τις λαϊκές συνελεύσεις, υπήρξαν ομιλητές που είπαν πως ενοχλούνται από τις ελληνικές σημαίες και τα «πατριωτικά» συνθήματα στη διαδήλωση, ενώ υπήρξαν και άλλοι που είχαν πιο «ελληνοπρεπή» στάση επί του θέματος και ήθελαν τις σημαίες.

Χωρίς να θέλω να καπελώσω και να ερμηνεύσω τις λαϊκές συνελεύσεις, έβγαλα το συμπέρασμα πως για την πλειοψηφία όσων συμμετείχαν σε αυτές το θέμα της ελληνικής σημαίας ήταν ήσσονος σημασίας. Θα μείνω στα λόγια ενός ομιλητή που είπε «τους θέλω όλους εδώ» -εξηγώντας πως εννοεί τους πολίτες από όλους τους πολιτικούς χώρους- και εξαίρεσε μόνο τη Χρυσή Αυγή.

Προσωπικά, δεν θα πήγαινα πουθενά με μια ελληνική σημαία – μόνο στον πόλεμο, αν κάποια ξένη χώρα μας έκανε επίθεση. Νομίζω πως το σύμβολο μιας χώρας δεν είναι προσωπικό αξεσουάρ, για να το παίρνεις και να πηγαίνεις βόλτες.

Καταλαβαίνω τους ανθρώπους που νιώθουν την ανάγκη να πάνε στη διαδήλωση με τη σημαία – όταν συνειδητοποιείς πως η χώρα σου ξεπουλιέται και ο ξένος Τύπος φιλοξενεί δηλώσεις Ευρωπαίων πολιτικών που υποστηρίζουν πως θα πρέπει η χρεοκοπημένη Ελλάδα να πουλήσει μερικά νησιά ή την Ακρόπολη, δεν μου φαίνεται περίεργο να νιώσει κάποιος την ανάγκη να αρπάξει μια σημαία και να βγει στο δρόμο. Και τα όπλα μπορεί να πάρει.

Μου αρέσει η σημαία μας, όταν την βλέπω σε βαρκούλες στο Αιγαίο ή σε ξεχασμένα ξωκλήσια σε κάποιο νησί. Με συγκινεί• δεν είναι υποχρεωτικό να συγκινεί και τους άλλους – ο καθένας μας έχει την δική του αισθητική και τα βιώματά του.

Μια από τις συγκινητικές σκηνές που έχω δει ποτέ ήταν ο μοναδικός μαθητής σε ένα ξεχασμένο και από το Θεό ελληνικό νησί που –την ημέρα της εθνικής εορτής- έκανε παρέλαση μόνος του με μια ελληνική σημαία στα χέρια. Αν και δεν μου αρέσουν καθόλου οι παρελάσεις, η εικόνα και η μοναξιά αυτού του μικρού παιδιού με τη σημαία στα χέρια μου μαύρισαν τα σπλάχνα.

Πριν από μερικά χρόνια, μια φίλη μου έφυγε για να εγκατασταθεί μόνιμα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το βράδυ του αποχαιρετισμού, της χάρισα μια ελληνική σημαία. Για να πάρει την Ελλάδα μαζί της. Και να μην ξεχάσει τους γονείς της και τους φίλους της. Ίσως, να μοιάζει αφελές αλλά αυτό σκέφτηκα να της χαρίσω: μια ελληνική σημαία.

Πολλοί από τους αλλοδαπούς που διαδηλώνουν μαζί με τους Έλληνες στο Σύνταγμα κρατάνε τις σημαίες της χώρας τους στα χέρια τους – σημαίες της Γαλλίας, της Αργεντινής, της Ισπανίας, της Αιγύπτου και πολλών άλλων χωρών. Αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι υπερεθνικιστές. Δεν κρατάνε τις σημαίες των χωρών τους, για να μας δείξουν πως είναι καλύτεροι, διαφορετικοί ή ανώτεροι από εμάς – τις κρατάνε για να μας δείξουν πως και οι λαοί τους είναι μαζί μας στον αγώνα. Τι θα πεις στον Ισπανό που διαδηλώνει στο Σύνταγμα; «Κατέβασε τη σημαία της πατρίδας σου, γιατί με ενοχλεί»; Θα σε πάρει για τρελό.

Καταλάβαινα πως κάτι δεν πάει καλά στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια. Δεν ήταν μόνο τα άπειρα τσιφτετέλια και ο ανυπόφορος νεοπλουτισμός – ήταν και οι πολλές ελληνικές σημαίες.

Όταν –σε περίοδο ειρήνης- βλέπεις σε μια χώρα πολλές σημαίες, κάτι δεν πάει καθόλου καλά. Και τα τελευταία χρόνια, στην Ελλάδα, είδαμε πάρα πολλές ελληνικές σημαίες.

Σημαίες σε ιστούς, σημαίες σε κομματικές συγκεντρώσεις -λες και οι υπόλοιποι είναι Τούρκοι-, σημαίες σε μπαλκόνια, σημαίες σε γήπεδα, σημαίες σε μπλούζες, σημαίες σε καπέλα, σημαίες σε σώβρακα, σημαίες σε φανέλες, σημαίες σε κάλτσες, σημαίες σε πετσέτες, σημαίες σε μπικίνι, σημαίες σε σαγιονάρες, σημαίες σε τατουάζ, σημαίες σε νύχια αλλά σημαίες ακόμα και σε τηλεοπτικές διαφημίσεις – πήξαμε στη σημαία. Και μετά η χώρα χρεοκόπησε. Προφανώς, από την πολλή αγάπη για την πατρίδα.

Οι πολλές ελληνικές σημαίες έφεραν και την αντίδραση. Κάποιοι νεαροί έκαψαν ελληνικές σημαίες και –στην αρχή- αυτό προκάλεσε έκπληξη και ουρλιαχτά• μετά το συνήθισαν όλοι και δεν έδιναν σημασία. Δεν θέλω να δικαιολογήσω όσους έκαιγαν σημαίες, αλλά –όπως πήγαινε η κατάσταση με τις ελληνικές σημαίες παντού- σε λίγα χρόνια, αν άναβες ένα σπίρτο ή έναν αναπτήρα, θα έκαιγες και κατά λάθος κάποια ελληνική σημαία που θα βρισκόταν εκεί κοντά.

Όλη αυτή η υστερία με τη σημαία είχε αρχίσει να γίνεται γελοία. Ούτε στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν υπάρχουν τόσες σημαίες όσες είδαμε στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Και οι Ηνωμένες Πολιτείες κάνουν τον ένα πόλεμο πίσω από τον άλλο, οπότε έχουν «ανάγκη» τις σημαίες σε κάθε σπίτι, σε κάθε μπαλκόνι και σε κάθε παράθυρο, για να πειστούν οι πολίτες πως το έθνος τους βρίσκεται σε κίνδυνο και δικαιολογημένα βομβαρδίζει τη μια χώρα μετά την άλλη.

Στην Ελλάδα –που ούτε για την Κύπρο δεν είχαμε τα κότσια να πολεμήσουμε- τι χρειάζονταν οι σημαίες παντού;

Με την ευκαιρία, να θυμίσω πως η προηγούμενη φορά που είχαν υπάρξει τόσες σημαίες στην Ελλάδα, ήταν επί δικτατορίας. Και ακολούθησε η κυπριακή τραγωδία.

Γι’ αυτό επιμένω πως, όταν βλέπεις πολλές σημαίες χωρίς λόγο, κάτι πολύ άσχημο θα συμβεί. Τότε η Κύπρος, τώρα η χρεοκοπία. Την επόμενη φορά λοιπόν που θα δείτε πάρα πολλές σημαίες –χωρίς λόγο και αιτία-, ετοιμαστείτε να μεταναστεύσετε.

Χαμογελάω, όταν ακούω τις «σκληρές» διαφωνίες που έχουν άνθρωποι από διαφορετικούς πολιτικούς χώρους για τη σημαία. Χαμογελάω γιατί ξέρω πως σημαία δεν είναι το πανί από πάνω αλλά το κορμί που την κρατάει από κάτω. Σημαία είναι το κορμί – δεν είναι το πανί. Πάντα έτσι ήταν.

Αυτό που με συγκίνησε στο μικρό μαθητή στο ελληνικό νησί δεν ήταν η σημαία που κρατούσε στα χέρια του– ήταν αυτό το παιδάκι που είναι μόνο του στο σχολείο. Ένα παιδί μόνο του σε ένα ξεχασμένο νησί –ξενιτεμένο στην ίδια του την πατρίδα- παρελαύνει με μια ελληνική σημαία στα χέρια. Αχ πουλάκι μου.

Τα κορμιά των ανθρώπων που διαδηλώνουν αυτές τις ημέρες στο Σύνταγμα είναι η πιο όμορφη σημαία που είδα ποτέ. Είτε κρατάνε σημαία στα χέρια τους, είτε όχι. Έλληνες πολίτες από όλους τους πολιτικούς χώρους –αλλά και ξένοι πολίτες που ζουν στην Ελλάδα- βρίσκονται για πρώτη φορά μαζί και διαδηλώνουν και συζητούν όμορφα, αγαπημένα και με σεβασμό ο ένας προς τον άλλον. Αισθάνομαι τυχερός που ζω αυτή τη μοναδική -και ιστορική- εμπειρία.

Το καλοκαίρι του 1994 εργαζόμουν σε ένα ελληνικό νησί. Στο νησί δούλευαν πολλοί Σέρβοι που είχαν φύγει από την πατρίδα τους εξαιτίας του πολέμου. Σε ένα μπαρ που σύχναζα, γνώρισα τον Αλεξάντερ (Σάσα χαϊδευτικά), έναν 20χρονο Σέρβο που δούλευε εκεί. Μια μέρα, εκεί που τα έπινα, του λέω «Σάσα, γιατί έφυγες από την πατρίδα σου και δεν έμεινες να πολεμήσεις;». Το είπα εντελώς αυθόρμητα αλλά το ύφος μου ήταν μάλλον επικριτικό και η ερώτηση, οπωσδήποτε, ήταν άκομψη. Ο Σάσα με κοίταξε με απορία και μου είπε ήρεμα «Ποιον να πολεμήσω; Να σκοτώσω τα παιδιά που πήγαινα σχολείο μαζί ή τους γονείς τους που μπαινόβγαινα στο σπίτι τους κάθε μέρα;». Νομίζω πως δεν έχω αισθανθεί πιο ανόητος στη ζωή μου. Ένας Έλληνας -που ξέρει πολύ καλά τι σημαίνει εμφύλιος πόλεμος για μια χώρα- ρωτάει έναν Σέρβο γιατί δεν πολεμάει στον εμφύλιο της πατρίδας του. Ασυγχώρητη ανοησία.

Πριν από μερικές εβδομάδες, μίλησα σε ένα Δανό ακτιβιστή για τις ανάγκες ενός ντοκιμαντέρ που έχει θέμα την κατάσταση στην Ελλάδα. Η τελευταία ερώτηση που μου έκανε ήταν ποια φοβάμαι πως μπορεί να είναι η χειρότερη εξέλιξη για την Ελλάδα, μετά τη χρεοκοπία. Δεν χρειάστηκε να σκεφτώ –του απάντησα αμέσως «ο εμφύλιος πόλεμος».

Αυτές τις ημέρες στην πλατεία Συντάγματος ο εμφύλιος πόλεμος τελειώνει. Κάθε μέρα που περνάει -και βρίσκει τους Έλληνες από όλους τους πολιτικούς χώρους να διαδηλώνουν και να συνυπάρχουν με αλληλεγγύη, σεβασμό και ανοχή στην πλατεία Συντάγματος- κλείνει όλο και περισσότερο το μαύρο κεφάλαιο του εμφυλίου πολέμου.

Όποιοι προσπαθήσουν να το ανοίξουν ξανά –και να χωρίσουν για μια ακόμα φορά τους Έλληνες-, θα πρέπει να μας βρουν ενωμένους απέναντί τους. Όχι δεύτερη φορά το ίδιο λάθος. Όχι εμείς. Ας αφήσουμε επιτέλους τα χιλιάδες θύματα του εμφυλίου πολέμου να ησυχάσουν.

Η Ελλάδα χρεοκόπησε. Οι Έλληνες όχι. Πολλοί υποστηρίζουν πως είμαστε ηττημένοι. Στην πλατεία Συντάγματος αποδεικνύουμε κάθε μέρα το αντίθετο. Και έχουμε ελπίδα. Με τη σημαία. Όχι το πανί. Τα κορμιά μας.

(Το κείμενο είναι αφιερωμένο σε όλους όσοι διαδηλώνουν αυτές τις ημέρες στην πλατεία Συντάγματος• πάνω, κάτω, δεξιά, αριστερά, στο κέντρο, και με σημαίες ή χωρίς. Τους ευχαριστώ από καρδιάς. Επίσης, είναι αφιερωμένο σε όλους όσοι ψάχνουν παντού -σε όλους και σε όλα- να βρουν μόνο τα αρνητικά και τα λάθη. Όλοι μας είμαστε γεμάτοι ελαττώματα και σίγουρα θα βρεις χιλιάδες λάθη στους διαδηλωτές της πλατείας Συντάγματος. Αν κοιτάξεις καλά, όμως, θα δεις και την ομορφιά. Και όπως είχα γράψει παλαιότερα -παραφράζοντας τον Ντοστογιέφσκι-, «Η ομορφιά θα σώσει αυτούς που μπορούν να τη δουν».)